บทความชุด “ดิน ธาตุอาหารและปุ๋ย” เพื่อ “เพิ่มผลผลิต”

เรื่องที่ 3 ความสำคัญของอินทรียวัตถุในดิน

รองศาสตราจารย์ ดร.ยงยุทธ โอสถสภา

อาจารย์พิเศษ ภาควิชาปฐพีวิทยา คณะเกษตร กำแพงแสน มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์

1. องค์ประกอบของดินที่เหมาะแก่การปลูกพืช

      ดังได้อธิบายในเรื่องที่ 1 แล้วว่า ดินที่เหมาะกับการปลูกพืชมีองค์ประกอบโดยปริมาตร 4 ส่วน คือ (1)   สารอนินทรีย์อันได้แก่ส่วนที่เป็นทราย ทรายแป้งและดินเหนียว 45% (2) อินทรียวัตถุ 5% (3) อากาศ 25% และ (4) น้ำ 25% สำหรับอินทรียวัตถุในดินนั้นแม้ระดับที่เหมาะสมจะมีเพียง 5%โดยบริมาตร หรือ 3.5% โดยน้ำหนัก แต่เป็นองค์ประกอบที่มีความสำคัญต่อสมบัติของดินทางฟิสิกส์ เคมีและชีวภาพ ในดินที่ใช้เพาะปลูก

2. อินทรียวัตถุในดินคืออะไร ? 

     อินทรียวัตถุในดิน คือส่วนที่เป็นสารอินทรีย์ซึ่งประกอบด้วย  1) เศษซากพืชหรือสัตว์  ที่ผ่านการสลายไปแล้วมากบ้างน้อยบ้าง  2) เซลล์และเนื้อเยื่อของจุลินทรีย์  และ  3) สารอินทรีย์ต่าง ๆ ซึ่งจุลินทรีย์สังเคราะห์ขึ้น (ภาพที่ 1) ดินในธรรมชาติ พบอินทรียวัตถุสะสมอยู่ในดินชั้นบน (ภาพที่ 2)

ภาพที่ 1 ลักษณะของอินทรียวัตถุในดิน

ภาพที่ 2 ดินในธรรมชาติ อินทรียวัตถุสะสมอยู่ในดินชั้นบน (O horizon สีเข้ม)

     สำหรับเกณฑ์ในการประเมินระดับอินทรียวัตถุในดินมีดังนี้  (1) น้อยกว่า 1% หมายความว่าต่ำ (2) 1-2% หมายความว่าปานกลาง (3) 2-3% หมายความว่าค่อนข้างสูง และ (4) มากกว่า 3% หมายความว่าสูง

3. องค์ประกอบของอินทรียวัตถุในดิน

    ในส่วนของชั้นอินทรียวัตถุ (O horizon) ที่อยู่บนสุดนั้น ประกอบไปด้วย 5 ส่วน คือ

     (1) ส่วนที่สลายดีแล้วและค่อนข้างเสถียร (ฮิวมัส) 30-45% ส่วนจะเพิ่มขึ้นเรื่อยเป็น 60-80% เมื่อส่วนที่ (2) มีการสลายตัวมากขึ้น

     (2) สารอินทรีย์ที่กำลังอยู่ในขั้นตอนต่างๆของการสลายตัว 30-45% และจะค่อยๆลดลงเหลือ 10-20% เมื่อมีการสลายตัวไปเรื่อยๆ 

     (3) เศษซากพืชที่ทับถมใหม่ๆ น้อยกว่า 10%

     (4) สิ่งมีชีวิตในดินมีน้อยกว่า 5% ซึ่งประกอบด้วยเชื้อรา แบคทีเรีย แอกทิโนไมซิส สัตว์ และจุลินทรีย์ดิน

4. อินทรียวัตถุในดินมีประโยชน์ต่อพืชอย่างไรบ้าง ?

       อินทรียวัตถุในดินมีประโยชน์ต่อพืช 2 ประการ คือ (1) เป็นแหล่งหลักของธาตุไนโตรเจน แต่ก็ให้ธาตุอื่นๆด้วย โดยจะปลดปล่อยธาตุอาหารจากการสลายตัวอย่างช้าๆ และ (2) บำรุงดินทางกายภาพ เคมีและชีวภาพ ดังรายละเอียดในตารางที่ 1

ตารางที่  1   อิทธิพลของอินทรียวัตถุต่อสมบัติของดินและการเจริญเติบโตของพืช

5. ปริมาณอินทรียวัตถุในดินของประเทศไทยมีสูงหรือต่ำ ?

        ดินที่ใช้เพาะปลูกในประเทศไทยส่วนมากมีอินทรียวัตถุ อยู่ในเกณฑ์ต่ำถึงปานกลาง ดินเหล่านั้นจึงมักขาดธาตุไนโตรเจน และธาตุอื่นๆ รวมทั้งสมบัติทางกายภาพ เคมีและชีวภาพไม่ดีด้วย

        การปฏิบัติเพื่อบำรุงดินมีดังนี้ (1) ไถกลบซากพืชและวัชพืชลงในดิน (2) ใส่ปุ๋ยคอกหรือปุ๋ยหมักตามกำลังเท่าที่สามารถทำได้ (3) หากผลการวิเคราะห์ดินแสดงว่ายังขาดธาตุใด ก็ใช้ปุ๋ยเคมีเพิ่มธาตุนั้น ตามอัตราที่แนะนำ และ (4) เสริมด้วยปุ๋ยทางใบตามความจำเป็น

……………………………………..